فروید، پدر علم روانکاوی، دریچه‌ای نو به سوی ژرفای ذهن انسان گشود. او با ارائه نظریات خود درباره ماهیت و شخصیت انسان، گذر زمان و تاثیرات آن بر تفکرات و زندگی شخصی، انقلابی در دنیای اندیشه و فلسفه ایجاد کرد.

در دیدگاه جبری شخصیت از نظر فروید، انسان همچون عروسکی در دستان نیروهای درون خویش است. این نیروها، که در اعماق ناخودآگاه او نهفته‌اند، تار و پود رفتار و شخصیت او را می‌بافند و او را به سمتی هدایت می‌کنند که گویی از اختیار خود خارج است.

رفتارهای انسان، در این دیدگاه، دارای معانی پنهان و ریشه‌هایی در ناخودآگاه هستند که باید برای درک عمیق‌تر آنها، رمزگشایی شوند. فروید، ماهیت انسان را نه به صورت ذاتی نیک یا شر، بلکه به مثابه موجودی خنثی از نظر اخلاقی می‌داند.

به نظر او، انسان در آغاز، همچون لوحی پاک است که در گذر زمان، تحت تاثیر تجربیات، خواسته‌ها و تعارضات درونی خویش، شکل می‌گیرد. فروید انسان را موجودی فعال و پویا می‌داند که از دو اصل اساسی پیروی می‌کند:

1. اصل فعالیت حیاتی:

این اصل، محرک اصلی رفتار انسان است و او را به سوی ارضای نیازها و غرایز خود سوق می‌دهد.
فروید این اصل را با مفاهیمی همچون انرژی و نیرو که نمایانگر فرایندهای بنیادین زندگی هستند، تبیین می‌کند.

2. اصل منطق و بصیرت:
انسان، در تلاش است تا با استفاده از عقل و منطق، بر دنیای پیرامون خود تسلط یابد و به اهداف خود دست پیدا کند.

هدف این اصل، گسترش قدرت تسلط بر خویشتن و محیط از طریق تفکر و اندیشه است. نظریات فروید، دریچه‌ای به سوی درک پیچیدگی‌های ذهن انسان می‌گشاید. با کاوش در اعماق ناخودآگاه و بررسی نیروهای درونی که بر رفتار و شخصیت ما تاثیر می‌گذارند، می‌توانیم به درک عمیق‌تر از خودمان و دنیای پیرامونمان دست پیدا کنیم.

فروید، در نظریات انقلابی خود، انسان را موجودی دوگانه می‌داند. از نظر او، انسان نه تنها از نظر فیزیولوژیکی، بلکه از لحاظ روحی و روانی نیز دارای دو جنس است. این دوگانگی، ریشه در تضادهای ذاتی انسان و تناقضات موجود در ساختار روانی او دارد.

فروید، تمدن بشری را محصول “سرکوب” می‌داند. به نظر او، انسان برای حفظ نظم اجتماعی و اطاعت از قوانین، مجبور به سرکوب غرایز و تمایلات طبیعی خود می‌شود. این سرکوب، منجر به ایجاد اضطراب، تعارض و تناقض در درون انسان می‌شود و نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت و رفتار او ایفا می‌کند. از دیدگاه روانکاوی فروید، انسان تحت تسلط “اصل جبر روانی” قرار دارد.

این اصل بیان می‌کند که رفتار و شخصیت انسان، نه از طریق اراده آزاد، بلکه تحت تاثیر عوامل ناخودآگاه و نیروهای درونی او شکل می‌گیرد. با این حال، فروید معتقد است که با افزایش خودآگاهی، انسان می‌تواند تا حدی بر “اصل جبر روانی” غلبه کند.

هر چه دانش فرد از خود و دنیای پیرامونش بیشتر باشد، احتمال اینکه عقلانی‌تر عمل کند و از اسارت ناخودآگاه رها شود، افزایش می‌یابد. فروید در نظریات خود، به دنبال یافتن “معنای” اعمال انسان است. از نظر او، هیچ رفتاری، حتی اگر غیرمنطقی به نظر برسد، بی‌معنا نیست.

معنای اعمال انسان، در سطح ناخودآگاه او نهفته است و با رمزگشایی از این سطح، می‌توان به درک عمیق‌تر از انگیزه‌ها و نیات او دست پیدا کرد. نظریات فروید در مورد ساختار شخصیت، در طول زمان تکامل یافته است. در ابتدا، او شخصیت را به سه بخش “هشیار”، “نیمه‌هشیار” و “ناخودآگاه” تقسیم می‌کرد.

هشیار:
شامل تمام افکار، احساسات و تجربیاتی است که در هر لحظه از آنها آگاهیم. مانند حس لمس قلم، دیدن صفحه کتاب، اندیشه‌ای که در حال درک آن هستیم و صدای پرنده‌ای که در دوردست به گوش می‌رسد.

نیمه‌هشیار:
شامل افکاری است که به راحتی قابل دسترسی هستند، اما در حال حاضر در آگاهی هشیار ما نیستند. مانند خاطرات دوران کودکی یا نام افرادی که به تازگی با آنها ملاقات کرده‌ایم.

ناخودآگاه:
شامل افکار، احساسات و خاطراتی است که به طور کامل از آگاهی ما پنهان هستند و دسترسی به آنها دشوار یا غیرممکن است.

این بخش از ذهن، نقشی اساسی در شکل‌گیری شخصیت و رفتار انسان ایفا می‌کند. فروید، ذهن انسان را به کوه یخی تشبیه می‌کند. بخش هشیار، مانند نوک کوه یخی، تنها بخش کوچکی از کل شخصیت را نشان می‌دهد. بخش اعظم شخصیت، در اعماق ناخودآگاه نهفته است و برای درک عمیق‌تر از انسان، باید به کاوش در این بخش تاریک و پنهان بپردازیم.

نظریات فروید، انقلابی در دنیای روانشناسی و فلسفه ایجاد کرد. با ارائه این نظریات، او دریچه‌ای نو به سوی درک پیچیدگی‌های ذهن انسان گشود و راه را برای کاوش‌های عمیق‌تر در این قلمرو بی‌کران هموار کرد.

ناخودآگاه، تاریک‌ترین و عمیق‌ترین بخش ذهن انسان، نقشی محوری در نظریه روانکاوی فروید ایفا می‌کند. تا پیش از فروید، پدیده‌های فکری به عنوان امری ارادی و محصول ضمیر هشیار تلقی می‌شدند.

اما فروید، با جسارت تمام، دریچه‌ای نو به سوی قلمرو ناخودآگاه گشود و از چگونگی شکل‌گیری و تجلیات آن سخن گفت. به نظر فروید، بخش اعظم رفتار ما تحت تسلط نیروهای ناخودآگاهی قرار دارد که از آنها بی‌اطلاعیم.

این نیروهای پنهان، همچون عروسک‌گردانان نامرئی، تار و پود افکار، احساسات و رفتار ما را هدایت می‌کنند. غرایز، آرزوها، خواسته‌ها و خاطرات سرکوب شده، از جمله ساکنان این قلمرو تاریک و پنهان هستند. افکار ناخودآگاه، برخلاف افکار نیمه‌هشیار، به طور مستقیم در آگاهی هشیار ما ظاهر نمی‌شوند.

آنها در قالب نمادها، رویاها و اسلپ‌های زبانی، خود را نشان می‌دهند و برای رمزگشایی از آنها، نیازمند تفسیر و تحلیل عمیق روانکاوانه هستیم. ناخودآگاه، قلمرویی بی‌زمان و بی‌قانون است. احساسات، تمایلات و خاطرات این بخش، از قید و بند زمان و مکان رها هستند و با قوانین منطقی دنیای مادی سازگار نیستند.

محتویات ناخودآگاه، در گذر زمان نه تنها از بین نمی‌روند، بلکه می‌توانند در تاریکی این بخش نهفته بمانند و در آینده بر افکار، احساسات و رفتار ما تاثیر بگذارند. فعالیت ناخودآگاه، بر پایه “اصل لذت” بنا شده است. این بخش از ذهن، فارغ از قید و بندهای اخلاقی و هنجارهای اجتماعی، به دنبال ارضای نیازها و خواسته‌های خود است و در این مسیر، هیچ حد و مرزی را نمی‌شناسد.

ناخودآگاه، با واقعیت‌های دنیای بیرون ارتباطی محدود و گاه مغایر دارد و در دنیای خیالی و توهمات خود غوطه‌ور است. کاوش در قلمرو ناخودآگاه، سفری پرمخاطره و در عین حال ضروری برای درک عمیق‌تر از خودمان و دنیای پیرامونمان است. با رمزگشایی از این بخش تاریک و پنهان ذهن، می‌توانیم به ریشه‌های بسیاری از مشکلات و تناقضات درونی خود پی ببریم و گامی در جهت رهایی از آنها برداریم.

اگر به نظر فروید دقت کنید می بینید که در رابطه با جبر و اختیار انسان با نظز علم خاکستری در یک مسیر قرار دارد. با توجه به این که فروید می گوید با وجود جبر در زندگی، انسان باید اختیار و توانایی های خود را بیش از پیش محکمتر کند تا جبر دیگر نتواند بر روی ان تاثیری بگذارد. همچنین در ادامه فروید می گوید تمامی رفتار و عمکلکرد انسان از درون آن نشات می گیرد، این دقیقا همان مطلبی است که علم خاکستری قصد دارد در همین مطلب به شما بگوید، فقط تنها تفاوت این دو نظریه در این است که علم خاکستری قرار است با زاویه ای دیگر به این موضوع بپردازد و مانند روان شناسان در حد گذر کردن از این مسئله رد نشود.

در ادامه فروید به این مسئله در کتاب ها و آثارش ذکر کرده است که تمامی اتفاقاتی که برای انسان رقم می خورد یا ریشه در گذشته دارد و یا منشا اتفاق از گذشته انسان می آید. او همچنان بر گذشته انسان و تاثیرات منفی و یا مثبتش تاکید دو چندان کرده است و از نظریه او می توان این را برداشت کرد که ماندن تفکرات در گذشته اصلا اتفاق درستی نمی باشد بلکه فرد باید در نزدیک ترین حالت زمان از لحاظ فکری حضور داشته باشد.